Η έννοια και η λογιστική αντιμετώπιση της απόσβεσης του μετοχικού κεφαλαίου ΑΕ

Α. Γενικά περί της απόσβεσης του ΜΚ

Σύμφωνα με το άρθρο 15α του ΚΝ 2190/1920 (περί ΑΕ), όπως αυτό διαμορφώθηκε μετά την υπογραφή του ΠΔ 498/1987, στο καταστατικό της ΑΕ μπορεί να ορίζεται ότι η ΓΣ των μετόχων με απόφασή της, είναι δυνατόν να προβαίνει σε μερική ή σε ολική απόσβεση του μετοχικού κεφαλαίου (ΜΚ) της εταιρίας. Η απόφαση λαμβάνεται κατ απόλυτη πλειοψηφία, εφόσον στην ΓΣ παρίστανται ή αντιπροσωπεύονται μέτοχοι που εκπροσωπούν το 1/5 τουλάχιστον του καταβλημένου μετοχικού κεφαλαίου (βλ. άρθρα 29 παρ. 1 και 31 παρ. 1, ΚΝ 2190/1920). Στο νόμο διευκρινίζεται ότι η απόσβεση, ως όρος χρησιμοποιούμενος στην συγκεκριμένη διαδικασία, δεν σημαίνει σε καμία περίπτωση, μείωση του μετοχικού κεφαλαίου. Σημειώνεται επίσης ότι σε απόσβεση του μετοχικού της κεφαλαίου μπορεί να προχωρήσει μία ΑΕ, χωρίς αυτό να προβλέπεται από το καταστατικό της, κάνοντας χρήση των διατάξεων των άρθρων 29 παρ. 3 και 4 και 31 παρ. 2 του ΚΝ 2190/1920. Διευκρινίζεται ότι ο όρος «απόσβεση ΜΚ», κατά την γνώμη πολλών συγγραφέων, είναι ατυχής, από την άποψη ότι αποδίδει εσφαλμένα την συγκεκριμένη διαδικασία, παραπέμποντας και ενδεχομένως υπονοώντας την μείωσή του, κάτι που δεν είναι αληθές. Με το δεδομένο λοιπόν, ότι απόσβεση ΜΚ δεν σημαίνει την μείωσή του, προσπαθούμε να εξηγήσουμε τους λόγους για τους οποίους η ΓΣ των μετόχων θα κατέληγε σε μία τέτοια απόφαση. Αρχικά παρατηρούμε, ότι ενώ επιστρέφεται στον μέτοχο, κατά την εφαρμογή της διαδικασίας της απόσβεσης, η εισφορά του στο ΜΚ της εταιρίας, ωστόσο, αυτό δεν μειώνεται. Η επιτυχία της διατήρησης του ΜΚ, παρόλο ότι η αξία του επιστρέφεται στους μετόχους, οφείλεται στο γεγονός ότι χρησιμοποιείται ειδικό αποθεματικό κεφάλαιο που σχηματίσθηκε για αυτόν τον σκοπό (δηλαδή για την απόσβεση). Είναι γνωστό δε ότι τα αποθεματικά κεφάλαια προέρχονται από μη διανεμόμενα κέρδη της εταιρίας. Ασφαλώς όμως, μπορεί να αποφασισθεί η απόσβεση του ΜΚ να γίνει από το υπόλοιπο των κερδών της χρήσης, μετά τον υπολογισμό του τακτικού αποθεματικού, του πρώτου μερίσματος και φυσικά, του φόρου εισοδήματος. Σε κάθε περίπτωση, είναι σαφές ότι δεν επιστρέφεται αυτό καθεαυτό το μετοχικό κεφάλαιο, οπότε θα μιλούσαμε για μείωση, αλλά ισόποση αξία αυτού, με χρέωση αποθεματικών ή με άντληση από τα κέρδη της χρήσης.

Τέλος, σημειώνεται ότι η απόσβεση του ΜΚ αποφασίζεται όταν η εταιρία θέτει ως στόχο, κατά την λύση της, να έχει επιστραφεί το κεφάλαιο στους επενδυτές - μετόχους, στο πλαίσιο μιας διαφαινόμενης, ή συμφωνημένης μεταβολής του ιδιοκτησιακού καθεστώτος. Η υποχρέωση που προκύπτει για την επιστροφή του κεφαλαίου, απεικονίζεται στον υπολογαριασμό: 53.16 «Μέτοχοι - αξία μετοχών τους προς απόδοση λόγω απόσβεσης του ΜΚ».

Β. Μετοχές επικαρπίας

Οι μετοχές που αφορούν το αποσβεσμένο μετοχικό κεφάλαιο, αντικαθίστανται από άλλες που ονομάζονται μετοχές επικαρπίας. Ο όρος «επικαρπία» δεν έχει το περιεχόμενο της έννοιας που χρησιμοποιείται στην Φορολογία Κεφαλαίου. Ως επικαρπία εννοείται εδώ η δυνατότητα που έχει ο μέτοχος μετά την επιστροφή (μέσω της διαδικασίας της απόσβεσης) του κεφαλαίου που κατέθεσε κατά την σύσταση της εταιρίας, να έχει μεν όλα τα δικαιώματα που έχουν και οι κοινές μετοχές, πλην του δικαιώματος να συμμετέχει στην διανομή του πρώτου μερίσματος. Επί πλέον, αυτονόητο είναι ότι δεν συμμετέχει στο προϊόν της εκκαθάρισης της εταιρίας, μέχρι του ύψους της εισφοράς του, αφού το δικαίωμα αυτό αποσβέστηκε, κατά την διαδικασία της επιστροφής. Εναλλακτικά, η εταιρία μπορεί απλά να σφραγίσει τις αποσβεσμένες μετοχές, χωρίς να εκδώσει νέες (επικαρπίας), με την φράση: «επιστροφή ονομαστικής αξίας». Ο σφραγισμένος αυτός τίτλος εξομοιώνεται με μετοχή επικαρπίας. Συνεπώς, παρατηρούμε ότι η απόσβεση του ΜΚ δεν ακυρώνει την σχέση του μετόχου με την εταιρία. Στην πραγματικότητα επέρχεται μία μεταβολή στα δικαιώματα που ο κάτοχος της μετοχής νόμιμα είχε πριν την πραγματοποίηση της απόσβεσης.

Γ. Παραδείγματα εφαρμογής

Ι. Η απόσβεση πραγματοποιείται από το υπόλοιπο κερδών χρήσης:

Η ΓΣ των μετόχων της «ΑΛΦΑ ΑΕ» με μετοχικό κεφάλαιο 500.000€ (1.000.000 κοινές μετοχές προς 0,50€), αποφάσισε την απόσβεση του 1/10 των μετοχών της, με κλήρωση. Λόγω της τμηματικής απόσβεσης, θα εκδοθεί ίσος αριθμός μετοχών επικαρπίας, ο οποίος θα δοθεί αναλογικά στους κατόχους των κληρωθεισών μετοχών. Οι κληρωθείσες μετοχές προς απόσβεση θα ανήκουν πλέον στο αποσβεσμένο μετοχικό κεφάλαιο. Η ΓΣ περαιτέρω αποφάσισε, η απόσβεση των μετοχών να γίνει από το υπόλοιπο των κερδών της χρήσης.

Θα διενεργηθούν οι παρακάτω λογιστικές εγγραφές:

ΙΙ. Η απόσβεση πραγματοποιείται από σχηματισμένο ειδικό αποθεματικό:

Η ΓΣ των μετόχων της «ΒΗΤΑ ΑΕ» με μετοχικό κεφάλαιο 800.000€ (400.000 κοινές μετοχές προς 2,00€), αποφάσισε την απόσβεση του 1/16 των μετοχών της, με κλήρωση. Η εταιρία θα σφραγίσει τις μετοχές που θα αναλογούν στο αποσβεσμένο μετοχικό κεφάλαιο, με την φράση: «Επιστροφή ονομαστικής αξίας». Το απαραίτητο ποσό για την απόσβεση θα χρεωθεί σε λογαριασμό ειδικού αποθεματικού που για αυτόν τον σκοπό έχει σχηματισθεί.

Θα διενεργηθούν οι παρακάτω λογιστικές εγγραφές:

Θα ακολουθήσει η εγγραφή χρέωσης του 53.16 «Μέτοχοι - αξία μετοχών τους προς απόδοση λόγω απόσβεσης του ΜΚ» και πίστωσης του 38.03 «Καταθέσεις όψης».

Σημειώνουμε ότι το ειδικό αποθεματικό έχει σχηματισθεί κατά τα γνωστά σε προηγούμενες χρήσεις, ενώ έχει φορολογηθεί στο πλαίσιο των ισχυουσών φορολογικών διατάξεων, στο όνομα της εταιρίας. Ωστόσο, επειδή η απόσβεση του ΜΚ συνιστά μία ιδιόρρυθμη διανομή κερδών, κατά την γνώμη μας και με τα δεδομένα που ισχύουν τώρα (2012), θα πρέπει να παρακρατηθεί φόρος 25% (άρθρο 54 ΚΦΕ), που στην ουσία επιβαρύνει τους μετόχους. Αυτό δε γιατί, είναι μεν επιστροφή κεφαλαίου και ως τέτοια δεν θα έπρεπε να φορολογείται, ωστόσο επειδή δεν συνιστά μείωση του κεφαλαίου, όπως ήδη αναφέραμε, ενώ η απόδοση - επιστροφή γίνεται από τα κέρδη της χρήσης ή από αποθεματικό, προφανώς πρόκειται περί διανομής. Αν υποθέσουμε ότι με τα φορολογικά μέτρα που αναμένονται (Οκτώβριος 2012), θα έχουμε αλλαγή στον τρόπο φορολόγησης των διανεμόμενων, ή ακόμη και την κατάργησή της, θα γίνουν οι ανάλογες προσαρμογές. Πάντως, με τα ισχύοντα τώρα, κατά τις εγγραφές χρέωσης του 53.16 και πίστωσης του 38.03, δεν θα μεταφερθεί ολόκληρο το ποσό των 50.000€ στους λογαριασμούς των μετόχων, αλλά θα πρέπει να παρακρατηθεί ο αναλογών φόρος για την εν συνεχεία απόδοσή του στο Δημόσιο (βλ. και την Πολ. 1129/2011). Τέλος να σημειώσουμε ότι η μεταφορά του ποσού που αντιστοιχεί στο αποσβεσμένο ΜΚ, παρουσιάζεται στον λογαριασμό 40.04 «Κοινό μετοχικό κεφάλαιο αποσβεσμένο» και δημιουργεί την ανάγκη εμφάνισής του στον ισολογισμό για την πληροφόρηση των ενδιαφερομένων. Σύμφωνα λοιπόν με το Γ.Λ.Σχέδιο, στον ισολογισμό της χρήσης εντός της οποίας έλαβε χώρα η απόσβεση του κεφαλαίου και στο σκέλος του Παθητικού (κατηγορία Α.Ι.), θα εμφανισθεί το σχετικό ποσό κάτω από το εναπομένον καταβλημένο, ώστε το άθροισμα να παραπέμπει στο αρχικό μετοχικό κεφάλαιο. Ιδιαίτερα επισημαίνουμε ότι η συνολική αξία του αποσβεσμένου κεφαλαίου, σαφώς αντικρίζεται σε στοιχεία του ενεργητικού, ως αντιπροσωπεύουσα τμήμα του κεφαλαίου, ωστόσο η επιστροφή που ήδη συντελέσθηκε με την απόσβεση, έχει μειώσει αποθεματικά κεφάλαια και πάντως φορολογημένα κέρδη της εταιρίας.

Νίκος Σγουρινάκης,
Λογιστής - Φοροτεχνικός, Διευθυντής Σύνταξης περιοδικού «ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ»