Εξωδικαστικός μηχανισμός ρύθμισης οφειλών και ελεύθεροι επαγγελματίες

Ο όρος «επάγγελμα» ενδέχεται να είναι ένας από  τους πλέον παρεξηγημένους όρους στην κοινωνία. Χρησιμοποιείται παντού και για κάθε περίπτωση απασχόλησης, όχι με ιδιαίτερη ευστοχία και όπου δεν μας αρέσει, τον μετατρέπουμε σε «λειτούργημα». Τόσο η επιστήμη του Δικαίου όσο και το πλαίσιο της σχετικής νομολογίας, με την λέξη «επάγγελμα» εννοούν «την συνήθη απασχόληση, η οποία έχει ως σκοπό τον βιοπορισμό». Ακολούθως, έμπορος, κατά το αντικειμενικό (ουσιαστικό) κριτήριο, είναι το πρόσωπο που «κατ επάγγελμα ασκεί εμπορικές πράξεις».

Ωστόσο, κατά ρητή διατύπωση στον Εμπορικό Νόμο, η πνευματική παραγωγή δεν αποτελεί εμπορική δραστηριότητα («Διάταγμα περί Αρμοδιότητας Εμποροδικείων», όπου προκύπτει εξ αντιδιαστολής ότι η πνευματική παραγωγή δεν είναι εμπορική δραστηριότητα). Η πνευματική παραγωγή,  θεωρείται ότι πραγματοποιείται από πρόσωπα που ως χαρακτηριστικό γνώρισμα έχουν την παροχή ανεξάρτητων υπηρεσιών, για τις οποίες υπηρεσίες ωστόσο, απαιτούνται επιστημονικές, καλλιτεχνικές ή άλλες εξειδικευμένες γνώσεις, δηλαδή, σε κάθε περίπτωση, προέχει το πνευματικό στοιχείο. Συνεπώς, οι ασκούντες «ελευθέριο επάγγελμα» το οποίο κατονομαζόταν περιοριστικά στο άρθρο 48 του καταργηθέντος ήδη νόμου 2238/1994 (προηγούμενος ΚΦΕ), δεν αποκτούν την εμπορική ιδιότητα, εξ αυτού του λόγου. Άρα, δεν έχουν πτωχευτική ικανότητα.

Το συμπέρασμα αυτό θα μας χρειαστεί αμέσως μετά.

Αξίζει να σημειώσω ότι ο επιθετικός προσδιορισμός «ελευθέριο» ή «ελεύθερο» που προστέθηκε στον όρο επάγγελμα, δεν αναφέρεται σε καμία διάταξη του Εμπορικού Νόμου. Η κατηγορία των ελεύθερων επαγγελματιών ή ελευθερίων επαγγελμάτων καθορίστηκε από το Φορολογικό Δίκαιο (ΝΔ 3323/1955) και κωδικοποιήθηκε ακολούθως, στον νόμο 2238/1994. Το περίεργο είναι, όπως αρκετές φορές έχω υπογραμμίσει σε προηγούμενα σημειώματα, ότι ο νέος ΚΦΕ (Ν 4172/2013, ισχύς από 1/1/2014) δεν υιοθέτησε το καθεστώς του πρώην Κώδικα, αλλά αντιθέτως, κατήργησε επί της ουσίας την κατηγορία του εισοδήματος από ελευθέρια επαγγέλματα και ενέταξε τους πάντες, μη μισθωτούς, στην κατηγορία: «ασκούντες επιχειρηματική δραστηριότητα». Συνεπώς, όλα τα κατονομαζόμενα επαγγέλματα στο πρώην άρθρο 48, μαζί με όσα άλλα, τα οποία εκ του αντικειμενικού κριτηρίου, χαρακτηρίζουν τα πρόσωπα που τα ασκούν, ως εμπόρους (συμπεριλαμβανομένων των αγροτών), εντάσσονται σε μία μόνη κατηγορία φορολογίας εισοδήματος και αντιμετωπίζονται με ενιαία φορολογική διαδικασία. Πάντως, η Φορολογική Διοίκηση όπου χρειάστηκε να διευκρινίσει διατάξεις του νέου ΚΦΕ, (πχ την περ. στ, παρ. 2 του άρθρου 12), επικαλέστηκε την κλασική ομαδοποίηση των ελευθερίων επαγγελμάτων του πρώην άρθρου 48.

Ας δούμε τώρα τον νέο νόμο για τον εξωδικαστικό μηχανισμό ρύθμισης οφειλών. Σύμφωνα με το άρθρο 2 του Ν 4469/2017: «κάθε φυσικό πρόσωπο με πτωχευτική ικανότητα και κάθε νομικό πρόσωπο το οποίο αποκτά εισόδημα από επιχειρηματική δραστηριότητα, σύμφωνα με τα άρθρα 21 και 47 του Κώδικα Φορολογίας Εισοδήματος (Ν 4172/2013) και έχει φορολογική κατοικία στην Ελλάδα μπορεί να υποβάλει αίτηση για υπαγωγή στη διαδικασία εξωδικαστικής ρύθμισης οφειλών». Πτωχευτική ικανότητα όμως, όπως είδαμε, έχουν μόνο όσοι χαρακτηρίζονται έμποροι και πάντως απαραιτήτως, όσοι διενεργούν εμπορικές πράξεις (ως σύνηθες επάγγελμα). Για παράδειγμα, ενδέχεται ένας  αρχιτέκτονας (ελεύθερος επαγγελματίας του πρώην άρθρο 48), ο οποίος δεν αποκτά την εμπορική ιδιότητα εξ αυτού του λόγου, να επεκτείνει τις εργασίες του και να προσθέσει επιπλέον δραστηριότητα, λ.χ. την ανάληψη ανέγερσης ακινήτων, εργολαβικά. Οι πράξεις που θα ακολουθήσουν την υλοποίηση της ως άνω νέας δραστηριότητας, θα του προσδώσουν την ιδιότητα του εμπόρου. Τι θα ισχύσει σε αυτές τις περιπτώσεις;

Στην αιτιολογική έκθεση του νόμου, εξηγείται ο καθορισμός του πεδίου εφαρμογής του, τόσο σε ότι αφορά τα πρόσωπα τα οποία έχουν δικαίωμα να υποβάλλουν αίτηση υπαγωγής στην εξωδικαστική αυτή διαδικασία, όσο και σε σχέση µε «τις απαιτήσεις που δύνανται να ρυθμιστούν µε την σύμβαση αναδιάρθρωσης οφειλών».  Ως προς τα πρόσωπα, γίνεται ευθεία αναφορά στον Ν 3869/2010 («Ρύθμιση των οφειλών υπερχρεωμένων φυσικών προσώπων και άλλες διατάξεις»), ο οποίος ως πεδίο εφαρμογής είχε τα φυσικά πρόσωπα που δεν είχαν πτωχευτική ικανότητα και «είχαν περιέλθει, χωρίς δόλο, σε μόνιμη αδυναμία πληρωμής ληξιπρόθεσμων χρηματικών οφειλών τους», εξαιρώντας τα πρόσωπα αυτά από το δικαίωμα συμμετοχής στην νέα διαδικασία (άρθρο 2, Ν 4469/2017).

Συνεπώς, μετά από επτά έτη λειτουργίας του ως άνω νόμου του 2010 (νόμος «Κατσέλη»), ο νυν νομοθέτης εξαιρεί και δεν δίνει άλλη ευκαιρία στα φυσικά πρόσωπα που δεν είναι έμποροι και που δεν είναι άλλοι από τα κατονομαζόμενα επαγγέλματα στο πρώην άρθρο 48.

Αυτό που προσπαθώ να πω είναι ότι, ανεξαρτήτως της αποδοχής ή της επιτυχίας που είχε ο νόμος «Κατσέλη» ως προς τα υπερχρεωμένα νοικοκυριά, ο ελεύθεροι επαγγελματίες παρόλο που δεν είναι έμποροι, δεν παύουν να δραστηριοποιούνται στο ευρύτερο πλαίσιο της οικονομίας και των εμπορικών συναλλαγών, αποτελούν έναν υπολογίσιμο πληθυσμό και εξ αυτών των λόγων συμμετέχουν και αυτοί στην πιθανότητα να είναι οφειλέτες και να χρειάζονται την βοήθεια της εξωδικαστικής διαδικασίας.

Δεν γνωρίζω αν υπάρχει κάποιος ιδιαίτερος λόγος που εξαιρέθηκαν.

Αν λάβει όμως κανείς υπόψη του και τις λοιπές εξαιρέσεις οφειλετών να ενταχθούν στο δικαίωμα υποβολής αίτησης, καθώς και το «βαρύ» γραφειοκρατικό πεδίο που απαιτεί ο νόμος για την ολοκλήρωση της διαδικασίας και της τελικής ένταξης στο πρόγραμμα[1], πολύ φοβάμαι ότι δεν θα έχει την αναμενόμενη επιτυχία…

 

Νίκος Σγουρινάκης

n_sgourinakis@hotmail.com 

 

[1] Στο τεύχος  Οκτωβρίου 2017 του περιοδικού «ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ» δημοσιεύονται δύο μελέτες σχετικώς με την διαδικασία ένταξης στην εξωδικαστική ρύθμιση οφειλών, όπου παρουσιάζονται και οι προϋποθέσεις υπαγωγής των οφειλετών.