Καταβολή παραβόλου επί ενδίκων βοηθημάτων και μέσων στις διοικητικές διαφορές ουσίας (Επιμ. Πέτρος Πανταζόπουλος, Δικηγόρος, Δ.Ν.)

Όπως είναι γνωστό, μεταξύ των δαπανών στις οποίες υποβάλλεται κατά τον Κώδικα Διοικητικής Δικονομίας ο ενδιαφερόμενος για την κίνηση (καθώς και τη συνέχιση) της δίκης ενώπιον των τακτικών διοικητικών δικαστηρίων είναι και το παράβολο. 

Η νομολογία, όπως πραναφέρθηκε, γενικά δέχεται ότι το άρθρο 20 παρ. 1 του Συντάγματος, που διασφαλίζει το δικαίωμα δικαστικής προστασίας, καθώς και το άρθρο 6 της ΕΣΔΑ, που επίσης κατοχυρώνει το δικαίωμα παροχής εννόμου προστασίας υπό την διατύπωση της «δίκαιης δίκης», δεν αποκλείουν στον κοινό νομοθέτη να θεσπίζει δικονομικές προϋποθέσεις και γενικότερα διατυπώσεις για την πρόοδο της δίκης, αρκεί αυτές να συνάπτονται προς την λειτουργία των δικαστηρίων και την ανάγκη αποτελεσματικής απονομής της δικαιοσύνης και, περαιτέρω, να μην υπερβαίνουν τα όρια εκείνα, πέραν των οποίων επάγονται την άμεση ή έμμεση κατάλυση του προστατευομένου από τις ανωτέρω διατάξεις ατομικού δικαιώματος παροχής έννομης δικαστικής προστασίας.

Εξάλλου, κατά τη νομολογία αυτή, η υποχρέωση καταβολής παραβόλου, ως προϋπόθεση του παραδεκτού ενδίκου βοηθήματος ή μέσου ιδιώτη, αποβλέπει στην αποτροπή της άσκησης απερισκέπτων και αστηρίκτων ενδίκων βοηθημάτων και μέσων, για χάρη της εύρυθμης λειτουργίας των δικαστηρίων και της αποτελεσματικής απονομής της δικαιοσύνης, γι’ αυτό και η τύχη του (κατάπτωση, διπλασιασμός ή απόδοση στον καταβάλλοντα) συναρτάται με την έκβαση και τις εν γένει περιστάσεις της δίκης.

Τα ζητήματα του παραβόλου για τα ένδικα βοηθήματα και μέσα του Κώδικα Διοικητικής Δικονομίας ρυθμίζονται από το άρθρο 277. Το άρθρο αυτό ακολούθησε κατ’ αρχήν τη ρύθμιση του άρθρου 171 του Κώδικα Φορολογικής Δικονομίας, έχει τροποποιηθεί δε έκτοτε με τους Ν 3226/2004, 3659/2008, 3900/2010 και 3994/2011, ως αποτέλεσμα, μεταξύ άλλων, και νομολογιακών κρίσεων σχετικά. Εξάλλου, βασικές διακρίσεις όσον αφορά το παράβολο είναι αυτές μεταξύ των φορολογικών/τελωνειακών και των άλλων ουσιαστικών διαφορών και μεταξύ παγίου και αναλογικού παραβόλου.

Α. ΜΗ ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΕΣ/ΤΕΛΩΝΕΙΑΚΕΣ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΜΕ ΠΑΓΙΟ ΠΑΡΑΒΟΛΟ

Β. ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΕΣ/ΤΕΛΩΝΕΙΑΚΕΣ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΜΕ ΠΑΓΙΟ ΠΑΡΑΒΟΛΟ⁷

Γ. ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΕΣ/ΤΕΛΩΝΕΙΑΚΕΣ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΜΕ ΑΝΑΛΟΓΙΚΟ ΠΑΡΑΒΟΛΟ^{9, 10}

Πέτρος Πανταζόπουλος,
Δικηγόρος, Δ.Ν.

1. Τα τέλη χαρτοσήμου επί των δικογράφων και των λοιπών εγγράφων της διαδικασίας καταργήθηκαν και ρητά με το άρθρο 69 περ. ε΄ του Ν 3900/2010. Για την καταβολή δικαστικού ενσήμου επί αγωγών βλ. άρθρο 274 ΚΔΔ και πρβλ. άρθρα 70 Ν 3994/2011 και 21 Ν 4055/2012.

2. Βλ. ΑΕΔ 33/1995 ΣτΕ Ολ 647/2004, ΣτΕ Ολ 3470/2007, ΣτΕ 2531/2005, ΣτΕ Ολ 1583/2010, ΔΕφΑθ 1142/2011, ΣτΕ 1266/2011, 3087/2011 κ.α.

3. Πρβλ. και ΕΔΔΑ αποφ. της 28.5.2009, Τσέλικα-Σκούρτη κατά Ελλάδας και απόφ. της 12.1.2006, Γρυπαίου κατά Ελλάδας, ότι η υποχρέωση καταβολής παραβόλου εξυπηρετεί τα συμφέροντα της νομικής ασφάλειας και της ορθής απονομής της δικαιοσύνης, καθώς αποσκοπεί στο να αποθαρρύνει την καταχρηστική άσκηση ενδίκων μέσων ενώπιον των διοικητικών δικαστηρίων.

4. Το ποσό μειώνεται στο μισό σε περίπτωση ενδίκου μέσου κατά απόφασης μονομελούς δικαστηρίου. Βλ. για αυτό και άρθρο 47 Ν 4055/2012.

5. Η αύξηση του παραβόλου αυτού σε 100€ και 150€ από τον Ν 3900/2010 έχει ισχύ από 1.1.2011, καταλαμβάνει ωστόσο και τις εκκρεμείς κατά το χρόνο αυτό υποθέσεις, ώστε η διαφορά του παραβόλου στις παλαιές υποθέσεις πρέπει να καταβληθεί μέχρι την πρώτη συζήτηση του ενδίκου βοηθήματος ή μέσου.

6. Έχει κριθεί ότι ούτε το παλαιό παράβολο των 4,40 ευρώ ούτε το αναπροσαρμοσθέν ισχύον σήμερα των 100 ευρώ συνιστά εν όψει του ύψους του ανεπίτρεπτο περιορισμό της δικαστικής προστασίας του ενδιαφερόμενου [Για το παράβολο των 4,40 ευρώ βλ. ΣτΕ Ολ 1583/2010, ΣτΕ 1266/2011, ΔΕφΑθ 1142/2011. Για το παράβολο των 100 ευρώ βλ. ήδη ΣτΕ Ολ 601/2012 και πρβλ. ΔΠρΑθ 59/2012, που έκρινε ότι η διαδοχική (με το Ν 3659/2008 και το Ν 3900/2010) αύξηση σε διάστημα λίγων ετών του παραβόλου της ανακοπής από 4,40 ευρώ σε 100 ευρώ συνιστά ανεπίτρεπτο περιορισμό του δικαιώματος δικαστικής προστασίας και είναι ανεφάρμοστη]. Για το παράβολο των 100 ευρώ του Ν 3900/2010 το ΣτΕ με δίκη «πιλότο» έκρινε, περαιτέρω, τελικά ότι νομίμως επιβλήθηκε και αναδρομικά, για τις εκκρεμείς ήδη την 1.1.2011 υποθέσεις. Και αυτό διότι κατά το δικαστήριο η μεταβατική αυτή ρύθμιση δεν θίγει το δικαίωμα του διαδίκου προς παροχή έννομης προστασίας, διότι το δικαίωμα αυτό δεν αποκλείει κατ’ αρχήν στο νομοθέτη τη μεταβολή, επί τη βάσει αντικειμενικών κριτηρίων, των όρων εκδικάσεως των ενδίκων βοηθημάτων ή μέσων και, συγκεκριμένα, να επιβάλει την καταβολή προσθέτου παραβόλου ως προϋπόθεση του παραδεκτού του ενδίκου βοηθήματος ή μέσου, δεδομένου, άλλωστε, ότι και στις υποθέσεις που ήταν εκκρεμείς κατά την έναρξη ισχύος του Ν 3900/2010 και εισάγονται προς συζήτηση υπό την ισχύ του, αν δεν προσκομισθεί αποδεικτικό καταβολής παραβόλου μέχρι την πρώτη συζήτηση του ενδίκου βοηθήματος ή μέσου, το ένδικο βοήθημα ή μέσο δεν απορρίπτεται άνευ ετέρου ως απαράδεκτο, αλλά εφαρμόζονται τα προβλεπόμενα στο άρθρο 139Α του ΚΔΔ, βλ. ΣτΕ Ολ 601/2012.

7. Πρόκειται για φορολογικές και τελωνειακές προσφυγές, που δεν έχουν χρηματικό αντικείμενο, όπως προσφυγές κατά άρνησης θεώρησης φορολογικών βιβλίων ή χορήγησης πιστοποιητικού φορολογικής ενημερότητας, κατά των μέτρων του άρθρου 14 του Ν 2523/1997 και του άρθρου 153 του Εθνικού Τελωνειακού Κώδικα κ.λπ.

8. Βλ. και ΣτΕ Ολ 601/2012.

9. Πρόκειται για φορολογικές και τελωνειακές προσφυγές και εφέσεις, που έχουν χρηματικό αντικείμενο.

10. Σκοπός του αναλογικού παραβόλου (το οποίο μέχρι το Ν 3900/2010 προβλεπόταν μόνο για τις φορολογικές εφέσεις) είναι κατά τη νομολογία και τις εισηγητικές εκθέσεις των νόμων που το επέβαλαν η αποτροπή των ενδιαφερομένων από την άσκηση «απερίσκεπτων» και αστήρικτων ενδίκων βοηθημάτων και μέσων, που συνιστά βασική αιτία του υπερβολικού αριθμού εκκρεμών υποθέσεων (Βλ. π.χ. ΣτΕ 1495/2001 και την εισηγητική έκθεση του Ν 3900/2010). Η πρόβλεψη αναλογικού παραβόλου αρχικά μόνο για τις φορολογικές εφέσεις χωρίς ανώτατο όριο είχε κριθεί αντισυνταγματική τόσο υπό το καθεστώς του Κώδικα Φορολογικής Δικονομίας (Βλ. ΣτΕ Ολ 647/2004) όσο και αυτό του ΚΔΔ (Βλ. ΣτΕ Ολ 2370/2007), οπότε ο Ν 3659/2008 προέβλεψε ότι αν το παράβολο υπερέβαινε το ποσό των 3.000 ευρώ, θα έπρεπε να καταβληθεί το ποσό αυτό μέχρι την πρώτη συζήτηση της έφεσης (δεν προέβλεψε δηλαδή ανώτατο όριο συνολικά του παραβόλου).

11. Το ποσοστό μειώνεται στο μισό σε περίπτωση ενδίκου μέσου κατά απόφασης μονομελούς δικαστηρίου. Βλ. για αυτό και άρθρο 47 Ν 4055/2012. 12. Το αναλογικό παράβολο υπολογίζεται από την αρμόδια φορολογική αρχή, η οποία είναι υποχρεωμένη να χορηγεί ατελώς ειδικό σημείωμα στον υπόχρεο, ύστερα από αίτησή του.

13. Η ρύθμιση του άρθρου 139Α ΚΔΔ δεν φαίνεται να ισχύει για τα φορολογικά ένδικα βοηθήματα και μέσα, που απορρίπτονται ως απαράδεκτα το δίχως άλλο, σε περίπτωση ελλιπούς παραβόλου.

14. Το αναλογικό παράβολο κατέλαβε αρχικά και τις εκκρεμείς την 1.1.2011 φορολογικές προσφυγές (για τις οποίες δεν ίσχυε προηγουμένως αναλογικό παράβολο), οπότε οι ενδιαφερόμενοι θα έπρεπε να συμπληρώσουν μέχρι τη συζήτηση της υπόθεσης το παράβολο. Το παράβολο αυτό (το οποίο μάλιστα συχνά θα αφορούσε περισσότερα του ενός δικόγραφα) θα ήταν συνήθως υπερπολλαπλάσιο του αρχικού, ιδίως αν ληφθεί υπόψη ότι πολλές από τις υποθέσεις που δικάζονται σήμερα στα διοικητικά πρωτοδικεία αφορούν προσφυγές κατατεθείσες προ πέντε και πλέον ετών, οπότε θα είχε καταβληθεί παράβολο των 4,40 ευρώ. Το ζήτημα αυτό ήχθη ενώπιον του ΣτΕ, αλλά προ της κρίσης του δικαστηρίου, με το Ν 3994/2011 ορίστηκε ότι η διάταξη του άρθρου 45 του Ν 3900/2010, που αντικατέστησε την παρ. 3 του άρθρου 277 ΚΔΔ δεν καταλαμβάνει τις εκκρεμείς την 1.1.2011 φορολογικές προσφυγές, για τις οποίες, όμως, οφείλεται το παράβολο των 100 ευρώ της παρ. 2 του άρθρου 277, όπως κρίθηκε και με τη ΣτΕ Ολ 601/2012.

15. Το ένδικο βοήθημα ή μέσο απορρίπτεται ως απαράδεκτο εκτός από την περίπτωση που δεν καταβληθεί το παράβολο και όταν καταβληθεί παράβολο μικρότερο από εκείνο που αναφέρεται στο σημείωμα της φορολογικής αρχής. Αν καταβληθεί, εξάλλου, το παράβολο που αναφέρεται στο σημείωμα, αλλά αυτό είναι μικρότερο του νόμιμου, το δικαστήριο προχωρεί στην εκδίκαση της υπόθεσης και, αν το ένδικο βοήθημα ή μέσο απορριφθεί για άλλον λόγο, το παράβολο που ελλείπει καταλογίζεται με την απόφαση του δικαστηρίου. Αντίστροφα, αν το δικαστήριο κρίνει ότι το ένδικο μέσο είναι προδήλως απαράδεκτο ή αβάσιμο, μπορεί να διατάξει το διπλασιασμό του παραβόλου. Σε περίπτωση, εξάλλου απόρριψης σε συμβούλιο ενδίκου βοηθήματος ή μέσου ως προδήλως απαράδεκτου η αβάσιμου (άρθρο 126Α ΚΔΔ, όπως ισχύει μετά τον Ν. 4055/2012), ο διάδικος μπορεί με αίτησή του να ζητήσει τη συζήτηση της υπόθεσης στο ακροατήριο, καταβάλλοντας τριπλάσιο του κατά περίπτωση παραβόλου.

16. Το επιπλέον τυχόν οφειλόμενο μέχρι του ορίου 10.000 ευρώ καταλογίζεται με την απόφαση του δικαστηρίου που απορρίπτει το ένδικο βοήθημα ή μέσο, εκτός αν το δικαστήριο αποφασίσει κατ’ εκτίμηση των περιστάσεων την απόδοση του παραβόλου, ακόμη και αν έχει απορρίψει το ένδικο βοήθημα ή μέσο, σε εφαρμογή της παρ. 10 του άρθρου 277. Σε περίπτωση αποδοχής του ενδίκου βοηθήματος ή μέσου το παράβολο επιστρέφεται, αυτονόητα σε αυτόν που το κατέβαλε. Το ίδιο ισχύει και στην περίπτωση καταβολής παραβόλου χωρίς να υπάρχει υποχρέωση. Σημειώνεται, τέλος, ότι σε περίπτωση εις ολόκληρον οφειλής από περισσότερους που ασκούν ένδικο βοήθημα ή μέσο, καταβάλλεται ένα παράβολο, ενώ σε περίπτωση διαιρετής οφειλής καταβάλλεται ξεχωριστό παράβολο από κάθε προσφεύγοντα, εκκαλούντα κ.λπ.

17. Για τις φορολογικές εφέσεις ειδικά υπενθυμίζεται και η υποχρέωση καταβολής -με ποινή απαραδέκτου της έφεσης- μέχρι την αρχική δικάσιμο μάλιστα του 50% του οφειλόμενου με βάση την πρωτόδικη απόφαση κυρίου φόρου, δασμού ή τέλους, εκτός αν έχει χορηγηθεί αναστολής εκτέλεσης της πρωτόδικης απόφασης, βλ. άρθρο 93 παρ. 3 ΚΔΔ.